Duiken met haaien

Haaien staan aan de top van de voedselketen onderwater en spelen een enorm belangrijke rol in de gezonde balans van het mariene ecosysteem. Er bestaan veel fabels over haaien, die helaas door de mens de wereld in geholpen zijn. In ons blog Feiten en fabels over haaien kun je hier meer over lezen. Maar als jij, net als wij, gek bent op haaien dan geven je graag een aantal tips waar je deze prachtige dieren kunt bewonderen.

Is duiken met haaien gevaarlijk?

Het antwoord hierop is: nee. Zolang je haaien respecteert, ze met rust laat en afstand houdt is de kans klein dat er iets gebeurt. Maar dat geldt eigenlijk voor ieder zeedier, zolang je onthoudt dat jij je in het territorium van de zeedieren bevindt en niet andersom. Er zijn een aantal haaiensoorten die door negatieve berichten in het nieuws als monsters beschouwd worden, maar nogmaals: respect en afstand zijn twee vuistregels wanneer je met haaien wilt gaan duiken.

Over het algemeen zijn haaien banger voor ons, dan dat wij voor hen hoeven te zijn. Het grootste deel van de haaiensoorten staan niet bovenaan de voedselketen en hebben om deze reden zelf veel vijanden, waardoor ze eigenlijk alles wat afwijkend is - zoals een duiker - vermijden. Er zijn een aantal soorten die wat territorialer zijn dan andere haaien, zoals de tijgerhaai (tiger shark), witpunthaai (oceanic white tip shark) en de witte haai (great white shark). Deze haaiensoorten staan wél aan de top van de voedselketen en kunnen zich dus bij een ontmoeting met duikers als macho gedragen. In een dergelijke situatie is het dus belangrijk dat jij als duiker ervoor zorgt dat je je niet als prooi gaat gedragen.

Een aantal tips: blijf verticaal en rustig in het water hangen, draai mee met de bewegingen van de haai zonder met je vinnen te slaan zodat je de haai niet uit het oog verliest en maak geen onverwachte geluiden, en je zult zien dat de haai zich snel beseft dat jij geen vijand bent.

Weet welke haaiensoorten er op de duikstek voorkomen

Voordat je aan je haaienduik begint is het belangrijk te weten welke haaiensoorten je kunt tegenkomen. Op deze manier kun je jezelf als duiker goed voorbereiden en de territoriale haaien onderscheiden van de minder territoriale soorten. Zorg ervoor dat je goed geïnformeerd wordt of bent over het gedrag van de betreffende haaiensoorten, zodat je weet wat je kunt verwachten.

Let op je duikuitrusting

Ook al is dit niet bewezen, er zijn experts die beweren dat haaien zich meer aangetrokken voelen tot felle kleuren onder water. Het kan dus verstandig zijn, afhankelijk van de haaiensoorten op de duikstek, om je alternatieve luchtvoorziening te verwisselen voordat je het water inspringt en een donkerkleurige tank mee te nemen. Ook neon-kleuren en kleuren zoals wit, geel, zilver of goud kunnen een haai triggeren: ze denken wellicht dat je een vis bent door de reflectie van de zon en kunnen proberen in je uitrusting te bijten.

Ga snel het water in

Zeker op plekken waarvan bekend is dat er veel haaien zwemmen is het verstandig om als groep het water in te gaan en zo snel mogelijk af te dalen. Dit kun je doen door een negative ascent te maken: met een niet opgeblazen trimvest te water te gaan, met het ademautomaat in je mond, zodat je als groep in één keer kunt afdalen.

Hierbij is het nodig om alle veiligheidsmaatregelen, briefings en buddy checks al afgerond te hebben voordat je het water in gaat. Blijf dus niet onnodig lang op de oppervlakte hangen, haaien kunnen zich vergissen en je aanzien als zeehond of dode vogel bijvoorbeeld. Dit is vaak ook de reden dat er een incident is met haaien, puur ontstaan omdat de haai je per ongeluk aanziet als natuurlijke prooi.

Let op je houding onder water

Zorg ervoor dat je verticaal in het water hangt, zodat de haai al snel doorheeft dat jij geen natuurlijke prooi bent. Net als iedere duik: zorg ervoor dat je goed uitgetrimd bent en houd je ledematen tegen je lichaam aan. Zorg ervoor dat je geen onverwachte, harde geluiden maakt - hier kunnen haaien van schrikken. Zwem relaxed zonder teveel te spartelen of snelle bewegingen te maken, zodat je niet lijkt op een mogelijke prooi. En nog een belangrijke tip: blijf rustig. Dankzij het zesde zintuig, de ampullen van Lorenzini, zijn haaien in staat om elektrische impulsen te voelen. Een verhoogde hartslag associëren haaien met gewonde prooien.

Walvishaai

Gedrag waar je rekening mee moet houden

Zoals je weet zijn wij als duikers te gast in de oceaan, haaien zijn dus eigenlijk helemaal niet uit nature gewend aan duikers in het water. Als je gaat duiken op stekken waar niet per definitie haaien aanwezig zijn, is de kans dat je een haai tegenkomt onderwater ook best klein. Ze voelen je aanwezigheid in het water vanaf een grote afstand en zullen vaak niet eens in de buurt komen.

Sommige haaiensoorten hebben echter een wat nieuwsgieriger karakter en zijn minder bang, waardoor ze in veel gevallen recht op je af komen. Het kan zelfs zijn dat ze je aanraken met hun neus, om te onderzoeken wat je nu eigenlijk bent. Wees je dan ook bewust van het feit dat haaien overal vandaan kunnen komen, zorg er dus voor dat je niet alleen wat je voor je ziet in de gaten houdt, maar ook wat er onder, boven of achter je gebeurt.

En zoals het gezegde 'een kat in het nauw maakt rare sprongen' al zegt: dit geldt ook voor haaien. Drijf haaien nooit een hoekje in zodat ze geen ontsnappingsroute meer hebben. Het kan voorkomen dat haaien onrustig worden en ander gedrag vertonen. Ze maken snelle bewegingen, schieten van links naar rechts, krommen hun rug of zwemmen in een achtvorm om je heen. Dit betekent dat de haai niet op z'n gemak is, maar vaak ook dat dit gedrag uitgelokt is. Zorg er dus altijd voor dat je haaien met respect behandelt, op minimaal 5 meter afstand blijft en ze niet aanraakt.

Kooiduiken

Ondanks dat dit wereldwijd een favoriete vorm van haaien spotten is, raden we dit zelf uit een ethisch oogpunt sterk af. En niet omdat het perse onveilig is voor de mens, maar wel voor de haai - om meerdere redenen. Veel exploitanten kiezen ervoor om haaien te lokken met natuurlijk aas wat voor verstoring in het natuurlijke jachtgedrag kan zorgen. Haaien die gelokt worden met natuurlijk aas hoeven immers niet meer zelf op zoek te gaan naar eten met als gevolg een verstoring in het mariene ecosysteem.

Er zijn ook exploitanten die lokaas gemaakt van hout of glasvezel gebruiken wat ervoor zorgt dat haaien die erin bijten vaak hun tanden verliezen. En zoals je kunt begrijpen: een haai zonder tanden kan niet meer jagen op zijn natuurlijke prooi. Een andere manier van haaien lokken is het uitgooien van sterke vislijnen met daaraan sterk, synthetisch lokaas. Zodra een haai in het aas bijt ontstaat een oneerlijk gevecht met als eindresultaat gewonde of volledig uitgeputte haaien.

Ook wordt (nep)aas weleens aan de kooi zelf gebonden. Haaien zwemmen met enorme snelheden richting hun prooi. In dit geval botsen haaien er met grote snelheid tegenaan, of bijten ze in de kooi waarna ze zichzelf vaak ernstig verwonden.

Oceanische witpunthaai

Haaien in Nederland

Je zou het misschien niet zo snel denken, maar haaien in de Noordzee en Waddenzee zijn er wel degelijk. Waar er voorheen zo'n 20 verschillende haaiensoorten in Nederland bestonden, is dit aantal geslonken naar zo'n 10.

De meest voorkomende haaien zijn de hondshaai, doornhaai en de haringhaai. Maar ook de kathaai en de gevlekte gladde haai, die beiden niet groter worden dan zo'n anderhalve meter lang en de reuzenhaai, die wel 12 meter kan worden zwemmen rond in onze Noordzee.

De zeldzame haaiensoorten zoals de Groenlandse haai, die vooral op grote dieptes leeft en de grote blauwe haai en voshaai worden ook wel eens waargenomen. De witte haai wordt ook wel eens gespot in de Noordzee, maar dan voornamelijk bij de Engelse of Schotse kust. Door de klimaatverandering en het wereldwijd opwarmen van de oceanen is het goed mogelijk dat andere haaiensoorten hun leefgebied uitbreiden naar de Noordzee, denk hierbij aan de hamerhaai, zandtijgerhaai of makreelhaai.

Hondshaai

Een van de mooiste en schattigste haaiensoorten als je het ons vraagt. Deze prachtig gevlekte haai, die zich voornamelijk tussen wier op de grond bevindt, kan 1 meter lang worden. Het dieet van de hondshaai bestaat voornamelijk uit krabben, inktvissen en platvissen die ze detecteren met behulp van hun zesde zintuig en reuk. Ze hebben een slecht zicht, waardoor ze afhankelijk zijn van hun de ampullen van Lorenzini waarmee ze elektrische impulsen waarnemen. Hondshaaien behoren overigens tot dezelfde familie als kathaaien.

Doornhaai

Deze haaiensoort is gemiddeld zo'n 90 tot 120 centimeter lang. De doornhaai heeft doorns op zijn rug die gif bevatten, leeft voornamelijk in grote groepen en legt grote afstanden af. Ondanks het feit dat dit een van de meest voorkomende haaiensoorten in de Noordzee is, wordt de doornhaai met uitsterven bedreigd. Een van de redenen hiervan is dat deze haai er 12 tot 15 jaar over doet om geslachtsrijp te worden, maar ook de draagtijd van 2 jaar zorgt ervoor dat ze minder jongen krijgen dan andere soorten. Vaak worden ze door al gevangen voordat ze zich hebben kunnen voortplanten.

Haringhaai

De haringhaai ziet eruit als een kleine witte haai en kan zo'n 3,5 meter lang worden. Deze snelle zwemmer jaagt op vissen als makreel en, je raadt het al: de haring. Sommige soorten jagen het liefst in hun eentje, terwijl anderen in grote scholen hun prooi opjagen. Een interessant feitje over deze haaiensoort: omdat ze zo enorm snel zwemmen en actief zijn, is dit de enige soort die een hogere lichaamstemperatuur kan hebben dan de watertemperatuur.

Kathaai

Net als de hondshaai is de kathaai een prachtige soort. Ze kunnen zo'n anderhalve meter lang worden en leven het liefst op zandgronden tussen wier. Ondanks dat ze veel lijken op hondshaaien is er een duidelijk verschil tussen de twee. Kathaaien hebben een soort aanhangsels bij hun bek en hebben een ander vlekkenpatroon, waardoor je beide soorten makkelijker uit elkaar kunt houden. Met hun kleine, puntige tanden die in vier rijen verdeeld zijn jagen ze het liefst 's nachts op kreeften, schelpdieren en kleinere vissen. Ook deze soort heeft slecht zicht, dus hun prooi detecteren ze met hun zesde zintuig.

Gevlekte gladde haai

De gevlekte gladde haai, ook wel gevlekte toonhaai genoemd is een slanke haaiensoort die een lengte van wel anderhalve meter kan bereiken. Ze leven het liefst op modderige zandbodems en komen voor op dieptes van 5 tot meer dan 300 meter. Ook deze haaiensoort jaagt het liefst op krabben en kreeften, maar een inktvis staat ook graag op het menu. Eenmaal gevangen, kraken ze met hun stompte tanden schilden open en slurpen ze hun prooi naar binnen.

Reuzenhaai

Zoals de naam al weggeeft is deze grote haai met een lengte tussen de 6 en 10 meter geen kleintje. Ze worden gemiddeld gezien niet groter dan 10 meter, maar er zijn exemplaren bekend die meer dan 12 meter lang zijn. Deze haaiensoort is op de walvishaai na, de grootste vis ter wereld en komen tot diepten van 2000 meter voor.

De meeste kans om deze haai te spotten is echter aan de oppervlakte, waar ze met wijd opengesperde bek op hun voedsel jagen: plankton. Meestal zwemmen ze in groepjes rond en filteren ze met hun kieuwzeef, een soort aanhangsels aan hun kieuwspleten, krill uit het water om zich te voeden. Interessant aan deze soort is dat ze hun kieuwzeef in de winter verliezen, waardoor ze de gehele winterperiode geen voedsel kunnen eten. In het voorjaar krijgt de reuzenhaai weer een nieuwe kieuwzeef.

Reuzenhaai

Groenlandse haai

Deze zeldzame haaiensoort leeft het liefst op grote dieptes, ergens tussen de 100 en 1000 meter. Ze kunnen een lengte bereiken van 3 tot 7 meter en zijn trage zwemmers. Ondanks dat ze niet sneller dan 5 kilometer per uur zwemmen, jaagt deze haaiensoort op zeehonden wat de Groenlandse haai de grootste vleeseter van de Noordzee maakt. Ze kunnen wel 200 tot 400 jaar oud worden en hebben een bijzondere levenspartner: een kleine parasiet die gaten maakt in het oogweefsel, waardoor de Groenlandse haai vaak volledig of bijna helemaal blind is.

Grote blauwe haai

Ondanks dat het niet hun natuurlijke leefgebied is, maakt de grote blauwe haai weleens een uitstapje naar de Noordzee. Deze haaiensoort komt voor in de drie belangrijkste oceanen ter wereld en heeft de voorkeur voor kouder water. Hun dieet bestaat voornamelijk uit kleinere vissen, kreeftachtigen en inktvissen, maar ze zijn zeker in staat grotere prooien te verorberen. Met een lengte van gemiddeld 2,5 meter, soms met uitschieters van 4 meter, is dit prachtige dier te vinden op maximaal 350 meter diepte.

Voshaai

Deze haaiensoort is zeer zeldzaam in de Noordzee, maar wordt af en toe waargenomen. Ze kunnen meer dan 7 meter lang worden en zijn makkelijk te herkennen aan hun lange staartvin die gebruikt wordt om te jagen op hun prooien, onder andere makreel, haring en tonijn. Tijdens de jacht zwemmen ze in steeds kleinere cirkels rond een grote school vissen heen en slaan vervolgens met hun lange staart vissen bewusteloos, waarna ze tot hun prooi makkelijk kunnen opeten. Ze leven in dieptes tot wel 500 meter en tijdens de zomerperiode verplaatsen ze zich naar warmere wateren.

Witte haai

Misschien wel de meest bekende en meest gevreesde haaiensoort: de witte haai. Films zoals Jaws hebben het imago van dit prachtige dier aardig verpest. Witte haaien staan aan de top van de voedselketen en spelen een enorm belangrijke rol in de balans van het zeeleven. Vroeger waren Nederlandse wateren het thuis van de witte haai, er worden veel fossielen van witte haaientanden gevonden. Tegenwoordig maken ze sporadisch een rentree in de Noordzee.

Deze haaiensoort is een van de grootste en kan een lengte van 4 tot 6 meter bereiken. Ze leggen grote afstanden af en zwemmen het liefst in kustwateren waar veel voedsel zoals zeeleeuwen en zeehonden te vinden is. En tijdens het jagen op hun natuurlijke prooi is dit een prachtig gezicht. Van dieptes tot 20 meter en met 40 kilometer per uur schieten ze op hun prooi af en maken soms enorme sprongen uit het water.

Witte haai

Bekende duikbestemmingen om met haaien te duiken

Wereldwijd zijn er talloze duikstekken bekend waar je haaien in hun natuurlijke habitat zou kunnen spotten. Want een garantie dat je een haai ziet, heb je natuurlijk nooit. Een aantal bekende spots op een rijtje:

Malapascua, Filipijnen

Dit is een van de meest bekende duikbestemmingen om de voshaai te spotten. De beste kans om deze prachtige haaiensoort te spotten is extreem vroeg in de ochtend op een duikstek genaamd Monad Shoal. Op deze stek zijn bijna altijd voshaaien aanwezig die afkomen op een zogeheten cleaning station, waar ze hun dagelijkse schoonmaakbeurt krijgen.

Cocos Island, Costa Rica

Als het gaat om duiken met hamerhaaien, is dit wellicht wel de spot bij uitstek. De beste plek om hamerhaaien te spotten is Bajo Alcyone, een gezonken berg waarvan de top op zo'n 22 meter diepte ligt. Wel is het zo dat je de Cocos-eiland alleen met een liveaboard kunt bezoeken.

Galapagos-eilanden, Ecuador

Dit is het leefgebied van meerdere haaiensoorten. Eén van de favoriete stekken is bij de Wolf en Darwin-eilanden, waar de kans bestaat dat je scholen hamerhaaien of walvishaaien kunt spotten. Maar ook Gordon Rocks, een eiland wat vlakbij Santa Cruz ligt, is door de sterke stroming die er heerst een aantrekkelijke locatie voor haaien die beschutting zoeken. Om deze duik te maken moet je wel ervaring hebben met stromingsduiken.

Isla Mujeres, Mexico

Om de grootste haaiensoort ter wereld, de walvishaai, te spotten is Isla Mujeres in Mexico een kansrijke duikstek. In de zomermaanden stikt het ervan. De kans is overigens ook groot dat je een manta tegenkomt tijdens je duik: hoe gaaf is dat!

Placencia, Belize

En nog een plek om de gentle giants van de oceaan te kunnen spotten: Gladden Spit! Deze duikstek staat bekend als regio waar walvishaaien vaak naar terugkeren om zich te voeden.

Beqa Lagoon, Fiji

Aan de zuidkust van Viti Levu ligt een duikstek genaamd Shark Dive. En deze naam heeft een reden. Er zijn duikers geweest die tientallen haaien gespot hebben tijdens hun duik. Onder andere stierhaaien, citroenhaaien, wit- en zwartpuntrifhaaien en verpleegsterhaaien zijn bekende haaiensoorten die hier leven. Maar ook grijze haaien, zilverpunthaaien en tijgerhaaien zijn niet ongebruikelijk.

Grand Bahama Island, Bahama's

Wereldwijf staan de Bahama's bekend als prachtige duikbestemming. Het duiken met haaien is hier dan ook zeker niet uitgesloten. Je kunt rondom deze prachtige eilandengroep meerdere haaiensoorten vinden, zoals de oceanische witpunthaai, hamerhaai of verschillende rifhaaien. Een van de beste duikstekken genaamd Tiger Beach is een plek waar tijgerhaaien zich vaak (van dichtbij) laten zien, maar ook verpleegsterhaaien of citroenhaaien zijn hier te vinden.

Malediven

Een bekende en geliefde duikplek voor velen. Het water is er prachtig helder, er zijn talloze koraalriffen en de kans is groot dat je een walvishaai of manta tegenkomt.

Valsbaai, Zuid-Afrika

Een van de twee plekken waar je de koehaai, ook wel zevenkieuwshaai genoemd, kunt spotten. Bijzonder aan deze haaiensoort is dat ze tijdens het eten met elkaar socializen, het kan dus best voorkomen dat je meer dan 1 koehaai spot. Ze leven in de kelpwouden waar de watertemperatuur laag ligt, dus duiken bij Pyramid Rock is verstandig met een dik natpak of droogpak.

Jardines de la Reina, Cuba

Gelegen in een reservaat is ook dit is ook weer een duikbestemming die enkel toegankelijk is met een liveaboard. Er zijn meerdere stekken in het reservaat waar haaien zich vaak laten zien, waaronder Pipín. De kans is groot dat je hier een zijdehaai of Caribische rifhaai spot.

Oban, Schotland

Klinkt gek misschien, duiken in Schotland vanwege de kou en het slechte zicht. Maar voor reuzenhaaien moet je in Oban zijn. Aan de kustlijn is de kans aanwezig dat je tijdens een duik een reuzenhaai spot.

Rangiroa, Frans-Polynesië

The Canyons, geleden in de Tuamotu-archipel, is een fantastische duikstek om haaien te spotten. Grijze rifhaaien en grote hamerhaaien zijn hier bekende haaiensoorten, maar ook de kans op manta's is aanwezig.

Rode Zee, Egypte

Hier is voor iedere duiker wat wils. Van prachtige koraalriffen tot aan wrakken op diepgelegen stekken. In de Rode Zee komen meerdere haaiensoorten voor, waarvan de oceanische witpunthaai misschien wel de bekendste is. Er zijn talloze duikcentra die liveaboards aanbieden, onder andere naar de Brother-eilanden: een wereldberoemde stek om haaien in hun natuurlijke habitat te spotten!