Hoe spot je nudibranchs?

Zeenaaktslakken! Eén van mijn favoriete onderwaterdieren. Ze komen voor in allerlei vormen, groottes, kleuren en zijn ontzettend leuk om onder water te spotten. Nudibranchs zijn een groot favoriet voor macro-liefhebbers, en dat is met een reden! We leggen je graag wat meer uit over wat zeenaaktslakken nu eigenlijk zijn en waar je ze nu precies kunt vinden.

Wat zijn nu eigenlijk zeenaaktslakken?

Laten we beginnen met de naam: nudibranch, wat afkomt van het Latijnse woord 'nudus' en het Griekse woord 'branchia', in het Engels letterlijk vertaald naar 'naked gills'. Deze 'naakte longen' dienen als kieuwen. Er kunnen op basis van de locatie van de kieuwen twee soorten worden onderscheiden: de Dorid en de Aeolid.

Bij de Dorid-soort bevinden de longen zich op de rug en in het geval van de Aeolid-soort functioneren de cerata (tentakels) op hun rug als ademhalings-, verterings- en verdedigings-orgaan. Op de voorkant van de kop vind je de rhinoforen, die als zintuigen dienen. Dit orgaan zorgt ervoor dat zeenaaktslakken zowel temperatuur als stroming kunnen opmerken, maar via trillingen ook de aanwezigheid van andere onderwaterdieren en via reuk en geur hun voedsel kunnen detecteren.

Nudibranchs hebben ook ogen, die echter niet volledig ontwikkeld zijn en moeilijk zichtbaar zijn voor het blote oog. De ogen zijn kleine zwarte vlekken op het uiteinde van de rhinoforen. Ze hebben per soort een andere levensverwachting, sommige leven maar een maand terwijl andere soorten een jaar oud kunnen worden. Er zijn meer dan 3000 verschillende soorten bekend en er worden iedere dag nieuwe ontdekt. En het allerleukste aan nudibranchs is dat ze in talloze kleurcombinaties en groottes te vinden zijn, van millimeters lang tot meer dan 40 centimeter.

Dorid nudibranch - Jorunna funebris

Aeolid nudibranch - Caloria indica

Het verschil tussen een zeeslak en een zeenaaktslak

Er zit wel degelijk verschil tussen een zeeslak (sea slug) en een zeenaaktslak (nudibranch). Terwijl alle nudibranchs 'sea slugs' zijn, zijn niet alle sea slugs 'nudibranchs'. Ja, ze komen uit dezelfde klasse genaamd Gastropoda maar zijn dus niet hetzelfde. Het grootste verschil is dat bij zeeslakken de naakte longen ontbreken.

Zeeslak (sea slug) - Phyllidia elegans

Zeenaaktslak (nudibranch) - Halgerda bacalusia

Er is overigens nog een ander dier waarvan duikers vaak denken dat dit een nudibranch is, genaamd de flatworm. Flatworms zijn echter geen zeenaaktslakken, zelfs geen zeeslakken. Dit soort is onderdeel van de stam Platyhelminthes die bestaat uit meer dan 30.000 verschillende soorten. Eén van de meeste bekende flatworm-soorten is de Spanish Dancer.

Flatworm - Nymphozoon orsaki

Flatworm - Phrikoceros baibaiye

Leefgebied

Ze komen wereldwijd voor in oceanen en leven voornamelijk in ondiep, tropisch water en zijn te vinden op de bodem, op koralen of op planten - vrijwel altijd waar hun voedsel te vinden is. Veel soorten hebben maar één bepaald type voedsel dat ze eten, dus als je eenmaal een nudibranch op een bepaalde zachte koraal gespot hebt is de kans groot dat je tijdens een volgende duik op dezelfde koraalsoort dezelfde zeenaaktslak-soort tegenkomt. Een andere plek waar nudibranchs graag vertoeven is op wrakken, touwen of op palen rondom een haven bijvoorbeeld. Eigenlijk kun je ze overal vinden, en dat is het leuke aan dit onderwaterdier!

Giftige soorten

Er zijn zeenaaktslakken die giftig zijn. Evolutionair is dit ontstaan uit het verliezen van hun schelp, waarna het dier zich heeft doorontwikkeld om zich alsnog te kunnen verdedigen tegen hun natuurlijke roofdieren zoals zeeschildpadden, krabben en andere nudibranch-soorten. Zodra een zeenaaktslak zich bedreigd voelt, wordt er een giftige stof afgegeven vanuit de gifklieren die zich in de huid op de rug bevinden. Deze stof wordt door het dier zelf geproduceerd vanuit het voedsel dat ze eten (bijvoorbeeld giftige tentakels van een kwal of zeeanemonen) en opgeslagen in de gifklieren. Buiten dit zijn er soorten die zich beschermen door middel van camouflage.

Nudibranch - Coryphellina cf. lotos, waarbij je de gifklieren aan het uiteinde van de cerata goed kunt zien

Voortplanting van zeenaaktslakken

Hoe nudibranchs zich voortplanten is een interessant proces. Vaak kun je dit proces als duiker waarnemen, als je weet waar je naar op zoek bent. Alle zeenaaktslakken zijn hermafrodiet, dit betekent dat ze over zowel vrouwelijke als mannelijke voortplantingsorganen beschikken. Fascinerend is dat zowel beide geslachten als de eileider zich in een groepje bevinden aan de rechterzijde achter de kop.

Tijdens het paren zijn beide slakken dan ook in tegenovergestelde richting naast elkaar gepositioneerd en bevruchten elkaar gelijktijdig. Zeenaaktslakken worden geboren vanuit eieren die per soort specifiek zijn. De eieren worden gelegd in een snoer, vaak op een spiraalvormige manier om de overlevingskans te vergroten. De duur van de ontwikkeling is afhankelijk van de temperatuur van het water, gemiddeld duurt het tussen twee weken en twee maanden.

Spiraalvormige eiersnoeren, op de laatste foto zie je hoe de Phestilla sp. eieren plaatst

Nudibranchs in Nederland

Jazeker! Als jij gaat duiken in Nederland is de best kans groot dat je een nudibranch spot. In ons koude kikkerland komen namelijk meer dan 60 soorten zeenaaktslakken voor. Deze worden onderverdeeld in twee taxonomische groepen, de Sacoglossa (kieuwloze zeenaaktslak) en de Nudibranchia (de naaktkieuwige zeenaaktslak).

Alle in Nederland voorkomende Nudibranchia zijn vleeseters en herken je aan hun grote rhinoforen. Dit soort eet van alles! Denk hierbij aan anemonen, zeepokken, zacht koraal, sponzen of mosdiertjes. Veelvoorkomende soorten zijn de vlokslak, knotsslak, knuppelslak, ringsprietslak, harlekijnslak en het blauwtipje.

De Sacoglossa kenmerkt zich door het feit dat deze slakken allemaal vegetariërs zijn en herken je meestal aan een opgerolde, holle huidflap over de lengte van hun rug. Dit soort eet voornamelijk wieren, en hoe ze dit doen is een prachtig proces. Met hun tong schrapen ze de buitenkant van het wier open, waarna ze de celinhoud van de plant opzuigen. De meest bekende soort in Nederland is de groene wierslak.

Tip van de dag

Eigenlijk is het vinden van nudibranchs niet zo lastig, zeker nu je wat meer kennis hebt over hun gedrag en leefgebied. Mijn tip is dan ook om tijdens je duik eens wat vaker naar de bodem te kijken of je oog te laten vallen op verschillende koraal- en plantensoorten. Alles wat eetbaar is, is een potentiële plek om een zeenaaktslak te spotten. En kijk ook eens uit naar de spiraalvormige eiersnoeren, de kans is groot dat je in die specifieke omgeving een nudibranch aantreft. En als je er eenmaal een gevonden hebt, zul je zien dat je ze steeds vaker tegenkomt tijdens je duik!