Risico's en gevaren van duiken

De gevaren van duiken

Duiken is wat mij betreft de mooiste sport die er is. De combinatie van onderwaterwereld, controle over je lichaam en het ontdekken van nieuwe plekken op een hele andere manier is ongeëvenaard. Maar het is belangrijk om te onthouden dat scuba wel een extreme sport is en daarom gepaard gaat met een ander soort gevaren die je gewend bent bij reguliere sporten. Het is belangrijk om met gepaste voorzichtigheid het water in te gaan en doordacht aan je duik te beginnen. Het slechte nieuws is dat het gros van de ongelukken gebeurt door onoplettendheid en menselijke fouten. Het goede nieuws is dat dit betekent dat je door goede voorbereiding je dus het meeste al kunt voorkomen. Hieronder kun je de grootste gevaren van persluchtduiken op een rijtje vinden. Laat het je vooral niet afschrikken, maar gebruik het in je voordeel om een betere duiker te worden!

Verdrinken

Laten we maar meteen beginnen met het meest extreme gevaar: Verdrinken. Dit wordt meestal veroorzaakt door paniek of andere lichamelijke problemen, zoals een hartaanval onderwater. Bij een technisch mankement is het vaak niet dat wat uiteindelijk de verdrinking betekent, maar de reactie van de duiker. In paniek kun je namelijk vergeten wat de protocollen zijn en hoe je de situatie moet aanpakken. Daarom is het ontzettend belangrijk om van tevoren alles uitvoerig te bespreken met je buddy en ervoor te zorgen dat je voorbereid bent op eventuele problemen. Goede voorbereiding betekent meer rust onder water en dus minder kans op paniek. Vind je het toch nog spannend of een beetje eng? Dan is het verstandig om onder begeleiding van een professional extra te oefenen in het zwembad of duiken te maken.

Voorkomen

Om lichamelijke problemen onder water te voorkomen, moet je voorafgaand je duik met een duikcentrum een uitgebreide medische vragenlijst invullen, deze kun je hier vinden. De bedoeling is dat je alle vragen beantwoordt met een ja of een nee, en in het geval dat je ook maar één ja hebt moet je naar een arts om goedkeuring te krijgen om te duiken. Dit hoef je natuurlijk niet te doen als je samen met je buddy gaat duiken, maar het is belangrijk om wel deze lijst aan te houden. Zo kun je voorkomen dat je onder water in de problemen raakt. Met een medische goedkeuring kun je met een geruster hart het water in. Bekijk hier de medische verklaring.

DCI - Decompression Illness

Decompression Illness is de overkoepelende term voor meerdere aandoeningen die worden veroorzaakt door drukveranderingen. Hieronder vallen DCS (decompressieziekten) en arteriële gasembolieën. Als je ook maar iets verdachts voelt na het duiken, of één van de symptomen die hieronder besproken worden, laat het direct aan de duikprofessional weten zodat deze gepaste actie kan ondernemen. Wanneer je geen professional in de buurt hebt kun je contact opnemen met DAN (Divers Alert Network) of de spoedeisende hulp, afhankelijk van de ernst van de klachten.

DCS - Decompressieziekte

Wellicht het meest bekende gevaar van duiken: Decompressieziekte. De oorzaak hiervan is een natuurkundig verhaal. Wanneer je ademt, adem je een combinatie van verschillende gassen in, voornamelijk lucht en stikstof. Aangezien duikflessen worden gevuld met gewone lucht, vind je deze combinatie ook terug onder water. Onder water stijgt de omgevingsdruk door de dichtheid van het water in vergelijking met lucht. De atmosferische druk (dus aan de oppervlakte) is 1 bar. Onder water is dit per 10 meter 1 bar meer - dus 2 bar op 10 meter, 3 bar op 20 meter, 4 bar op 30 meter etc. Hierdoor wordt alles samengeperst, dus ook de lucht waardoor zich een grote concentratie gasbellen ophoopt (snap je nu de term persluchtduiken?). Normaliter adem je stikstof gewoon weer uit, maar wanneer je vanaf diepte terug omhoog gaat richting de oppervlakte, zetten deze bellen uit in grootte door de vermindering in druk. Als dit te snel gebeurt, worden ze sneller groot dan dat je lichaam het kan opnemen en uitademen, waardoor er stikstofgasbellen in je weefsel kunnen ontstaan. Deze blokkeren vervolgens de bloedopname van het weefsel en kunnen weefselwanden beschadigen, waardoor je onder andere het risico loopt op orgaandisfunctie, problemen met bloedstolling of verminderde bloedtoevoer naar je organen.

De symptomen verschillen per locatie waar dit verschijnsel optreedt. Bij milde vormen zijn het vaak huidklachten, spierklachten of gewrichtsklachten zoals uitslag, vochtophoping, gewichts- of spierpijn of jeuk. Ook kun je last krijgen van duizeligheid, misselijkheid, hoofdpijn, gehoorverlies en extreme moeheid. In hele ernstige gevallen kan verlamming, visuele problemen of spraakstoornissen optreden.

Behandeling

De eerste stap om decompressieziekte te behandelen is pure zuurstof ademen. Hierdoor wordt er geen extra stikstof ingeademd waardoor je lichaam zich kan richten op het oplossen op de aanwezige stikstofbellen. Alle duikcentra zouden een fles met 100% zuurstof moeten hebben om te gebruiken in geval van nood. Het is dus belangrijk om te checken of dit het geval is als je een duiktrip onderneemt met een organisatie! Soms is het ook nodig om in een decompressieruimte geplaatst worden, waar door middel van drukaanpassing het lichaam de bellen kan oplossen.

De binnenkant van een decompressiekamer

Voorkomen

Je kan decompressieziekte nooit 100% voorkomen, maar je kan voorafgaande aan de duik wel veel doen om de kans hierop zo klein mogelijk te maken. Tijdens je Open Water cursus leer je tabellen lezen waaruit je kan opmaken hoe lang je maximaal op bepaalde dieptes mag blijven om de hoeveelheid stikstof binnen veilige marges te houden – dit noemen we bodemtijd. Vroeger moest je dit vóór je duik volledig plannen en goed de tijd in de gaten houden, tegenwoordig wordt dit een stuk makkelijker gemaakt door duikcomputers. Deze geven namelijk precies aan hoe lang je nog mag blijven op de diepte waar je je bevindt. Het is evengoed wel nog steeds belangrijk om van tevoren een plan te hebben voor je duik gebaseerd op hoe diep je wilt gaan, hoeveel tijd er is verstreken sinds de vorige duik en de hoeveelheid zuurstof die je ademt.

Hiernaast is het ook belangrijk om zogeheten safety stops te maken. Dit zijn stops van een aantal minuten op bepaalde dieptes, die je lichaam de tijd geven om gefaseerde de stikstof op te lossen zonder meteen van veel druk naar weinig te gaan. Tijdens reguliere duiken maak je sowieso een standaard safety stop van 3 minuten op 5 meter, maar bij diepere duiken of technische duiken kunnen dat er veel meer zijn, variërend tussen de 1 en 15 minuten op verschillende dieptes. Als technisch duiker leer je hier uiteraard alles over, maar als recreatief duiker biedt ook hierin je duikcomputer een uitkomst: mocht je onverhoopt toch je bodemtijd hebben overschreden, berekent deze vanzelf hoe lang je op welke hoogte moet blijven hangen en zal dit dan ook aangeven. Langzaam naar boven gaan is een groot onderdeel ervan. De vuistregel volgens PADI is niet meer dan 18 meter per minuut, of niet sneller dan de bellen van je uitgeblazen lucht opstijgen. SSI hanteert zelfs 9 meter per minuut, maar in principe zijn beide snelheden genoeg om veilig omhoog te gaan. De meeste duikcomputers hebben nu ook een ingebouwd systeem met een metertje die aangeeft hoe je snelheid is – als je te snel opstijgt zal hij gaan piepen en wellicht een extra safety stop aanraden. Het is uitermate belangrijk dat je je hieraan houdt en niet eigenwijs besluit stops over te slaan of langer op diepte te blijven dan aangeraden.

Een andere optie is het aanpassen van de luchtsamenstelling die je onder water ademt – dit wordt nitrox lucht genoemd. Hierin wordt het percentage zuurstof verhoogd, zodat je minder stikstof ademt en dus langer veilig diep kunt blijven. Normaal is de verhouding zuurstof en stikstof 21% / 79%, bij nitroxduiken kan dit worden aangepast naar een verhouding van maximaal 36% / 64%. Hiervoor moet je wel een cursus volgen om hier goed mee te raken, zoals de PADI Nitrox cursus. Wel moet je hierbij opletten dat er met nitrox weer limitaties zitten aan de diepte waar je naartoe mag gaan, omdat zuurstof in te hoge concentraties juist kan leiden tot zuurstofvergiftiging, waardoor convulsies kunnen optreden, wat onder water kan leiden tot verdrinking. Hierover kun je meer lezen in onze uitleg over nitrox – zie hier.

Ook is het zo dat de kans op decompressieziekte wordt vergroot als je moe bent, slecht gehydrateerd of in slechte conditie. Zorg er dus altijd voor je duik voor dat je goed uitgerust bent, niet veel alcohol hebt gedronken de dag van tevoren en dat je in goede fysieke conditie bent.

Benieuwd wat je nog meer kunt doen voor en na je duik om DCS te voorkomen? We hebben een aantal Do's en Don'ts rondom duiken voor je op een rijtje gezet.

Arteriële gasemboliën

Als je als duiker opstijgt zonder uit te ademen, blijft de lucht in je longen zitten en breidt deze uit. Dit kan ervoor zorgen dat het longweefsel scheurt – dit noem je long barotrauma. Hierdoor komen er gasbubbels in je bloedsomloop waardoor ze snel door je lichaam kunnen verspreiden. Het voornaamste verschil met DCS is dat de bellen fysiek de omloop blokkeren, in plaats dat ze vastzitten in de orgaanweefsels. Hierdoor kunnen de bellen de bloedsomloop volledig of gedeeltelijk blokkeren, waardoor er minder of geen bloed in de aderen naar de vitale organen stroomt. Dit is een ernstigere vorm van DCI en kan binnen 10 minuten na terugkeren naar de oppervlakte al zorgen voor bewusteloosheid. Toch kan het zich ook manifesteren in minder ernstige symptomen, zoals een tintelend gevoel of gevoelloosheid, zwakte of een verminderd denkvermogen.

Behandeling

De behandeling voor gasembolieën is vergelijkbaar als die voor decompressieziekte. De eerste stap is langere tijd pure zuurstof ademen om je lichaam de kans te geven de stikstof op te lossen. Dit kan de symptomen doen verminderen maar de oorzaak niet volledig oplossen, dus het is altijd belangrijk om contact op te nemen met medische hulpdiensten voor verdere behandeling.

Voorkomen

Alles wat hierboven beschreven is geldt ook zeker in het voorkomen van embolieën. Plan je duik, hou je altijd aan de bodemtijd en sla geen safety stops over.

Een safety stop is een prima moment om de omgeving in je op te nemen

Stikstofnarcose (nitrogen narcosis)

Stikstofnarcose is op zichzelf minder gevaarlijk dan bijvoorbeeld decompressieziekte, maar kan hele vervelende gevolgen hebben. Wanneer het optreedt binnen de limieten van recreatief duiken, kan stikstof narcose een gevoel geven van verminderde helderheid onder water, een beetje vergelijkbaar met dronken of aangeschoten zijn. Dit kan zich uiten in een uitgelaten en giechelig gevoel, of juist in angst en paniek. Beiden kunnen ervoor zorgen dat je grenzen verlegt, veiligheidsvoorschriften vergeet of beslissingen maakt die je normaal niet zou maken. Het is niet duidelijk wat dit fenomeen veroorzaakt, maar het is wel bekend dat dit sneller voorkomt hoe dieper je gaat. Als je je bewust bent van de mogelijkheid dat het gebeurt en weet wat te doen wanneer het optreedt heeft narcose over het algemeen geen gevolgen.

Behandeling

Er is in principe geen behandeling zoals zodanig nodig voor stikstofnarcose, stijgen naar een minder grote diepte is al genoeg om de effecten te laten verdwijnen. Hiervoor is het wel belangrijk om van tevoren met je duikbuddy een protocol af te spreken over wat te doen mocht het voorkomen. Wees oplettend en hou goed elkaars gedrag in de gaten. Bij twijfel altijd vragen of het goed gaat en als er geen duidelijk antwoord komt, meteen je buddy omhoog begeleiden en opnieuw vragen. Zelf kun je ook aangeven dat je iets merkt door onderstaand gebaar te maken. Dit geeft je buddy de kans de controle te nemen en je te helpen op te stijgen.

Voorkomen

Helaas kun je ook stikstofnarcose nooit helemaal voorkomen, maar het helpt over het algemeen wel om langzaam af te dalen en ervoor te zorgen dat je hoofd niet lager ligt dan de rest van je lichaam. Hiernaast is, ook hierbij, belangrijk om goed uitgerust en in goede fysieke conditie te zijn. Je kan ook geen tolerantie opbouwen naarmate je meer duikt. Het is wel per individu verschillend hoe gevoelig je hiervoor bent – zo hebben meerdere mensen die ik ken het nooit gehad na honderden duiken, en is het mij al twee keer overkomen.

Duiken is niet zonder gevaren, maar dit betekent niet dat je het hoeft te laten. Ik benadruk het nog maar eens: Een goede voorbereiding scheelt echt al een hele hoop en kan een hele hoop narigheid voorkomen. Zorg er ook voor dat je conditie goed is, je goed bent uitgerust en goed gehydrateerd bent – een voorzichtige duiker is een betere duiker. En vergeet bovenal niet dat als het niet goed voelt, of je je niet helemaal optimaal voelt, je een duik altijd kunt annuleren. Er is altijd een nieuwe duik en het is belangrijk om je goed te voelen zodat je optimaal kunt genieten.